Samoocena ma kilka funkcji, które pełnią istotną rolę w życiu człowieka. Należą do nich: ochrona przed lękiem,ochrona przed stresem i niepowodzeniami, ochrona przed wykluczeniem społecznym, pomoc w realizacji celów, zapewnienie optymalnej czujności1

Ochrona przed lękiem
Wysoka samoocena działa stabilizująco na jednostkę, która przeżywa lęki.
Podstawowym lękiem jest lęk przed śmiercią, który może być zneutralizowany poprzez wysoką samoocenę powiązaną z kulturowym światopoglądem. Przewidywalność wierzeń pozwala na identyfikację z daną kulturą, co wpływa na wysoką ocenę siebie jako osoby przynależącej do pewnej kultury i spełniającej wymagania z nią związane.

Ochrona przed stresem i niepowodzeniami
W przypadku wystąpienia stresu i niepowodzenia, negatywnych informacji zwrotnych od innych ludzi wysoka samoocena pozwala na zamortyzowanie tych czynników poprzez wewnętrzne zasoby. Nawet jeśli chwilowo nastąpi pogorszenie samopoczucia z racji negatywny czynników zewnętrznych, stabilne poczucie własnej wartości pozwala na szybki powrót do siebie. Osoby z wysoką samooceną odznaczają się korzystaniem z poczucia humoru. Należy ono do dojrzałych mechanizmów obronnych. Patrząc na negatywne oceny siebie przez pryzmat poczucia humoru, tworzą dystans do nich i neutralizują negatywne skutki takich ocen poprzez odczuwanie radości. Mechanizm ten pozwala na szybką, elastyczną reakcję sprzyjającą odporności na stres.

Ochrona przed wykluczeniem społecznym
Przynależność jest jedną z podstawowych potrzeb człowieka jako istoty z natury społecznej. Samoświadomość pozwala na spontaniczne badanie poziom akceptacji ze strony otoczenia dla jednostki. Wysoka samoocena wpływa na to jak jednostka wyraża siebie w grupie, co zazwyczaj wpływa na stopień akceptacji przez grupę. Jest to mechanizm sprzężony, gdzie pozytywne wyrażanie siebie poprzez wysokie poczucie własnej wartości, wzmacnia umiejętność pozytywnego nastawiania do siebie innych osób. W ten sposób następuje korelacja między akceptacją, która, na poziomach afektywnym i racjonalnym, wzmacnia poczucie własnej wartości. W zależności od siły jednostki brak samoakceptacji może wpłynąć obniżająco na samoocenę osoby, która odbierze sygnały negatywne dotyczące jej poziomu akceptacji w grupie. Sygnały ze strony innych osób mogą się też przyczynić do zmiany postawy jednostki, w celu zapewnienia sobie akceptacji w grupie i mobilizująco wpłynąć na ochronę własnej samooceny. Wysoka samoocena nie powinna być jednak zależna od akceptacji w grupie, natomiast może wpływać na poziom tej akceptacji, dzięki autoprezentacji ukierunkowanej na przynależność do społeczeństwa. Osoba z wysokim poczuciem własnej wartości potrafi też wpływać na grupę w taki sposób, że są realizowane jej cele, bez straty lub z korzyściami dla innych ludzi.

Pomoc w realizacji celów
Wiara we własną skuteczność jest charakterystyczna dla osób z adekwatnym poczuciem własnej wartości, co oddziałuje na ich efektywność. Przekonanie o własnej skuteczności obniża też lęk przed porażką i pozwala na spokojne skupienie na wyznaczonym zadaniu. Obawy przed porażką mogą przyczyniać się do prokrastynacji w rozpoczęciu działania i sabotowania osiągnięcia celu. Osoby z wysoką samooceną mają wyższy poziom motywacji do wytrwałego dążenia do celu wierząc w swój sukces. Sprzyja to jego osiągnięciu oraz neutralizacji negatywnych skutków w przypadku pojawiających się problemów, czy porażek. Istotnym elementem jest również umiejętność samokontroli, która przyczynia się do łatwiejszego zrealizowania celu. Samokontrola pomaga w skupieniu i nie rozpraszaniu się czynnikami sabotującymi wykonanie zadania. Nadmierna kontrola mogłaby zadziałać odwrotnie, paraliżująco i zniechęcająco, lecz odpowiedni poziom kontroli do realizowanego zadania działa na jego korzyść.

Zapewnienie optymalnej czujności
Optymalna czujność związana jest z umiejętnością weryfikowania świadomości sytuacji i elastycznego podejścia do niej. Osoba z zaniżoną samooceną może projektować swoje doświadczenia z przeszłości na sytuację i nie widzieć jej realnie. Przekłada się to na błędną ocenę zdarzenia i zachowawczość w reakcjach, bez szukania kreatywnych rozwiązań. W przypadku wysokiej samooceny istnieje czynnik pozytywnego nastawienia do zmian sytuacji i szukania optymalnych wyników. Łatwiej jest zachować spokój i pozwolić sobie na dystans emocjonalny, który zwiększa szanse na dobrą komunikację i otwartość na całkiem nowe rozwiązania.
W sytuacji zagrożenia osoba o niskiej samoocenie ma mniejszą możliwość korzystania z wewnętrznych zasobów, które by ją wsparły w szukaniu właściwego rozwiązania.

Jak wynika z powyższego wysoka, adekwatna samoocena pełni dla jednostki funkcje ochronne, stabilizujące i adaptacyjne.

Literatura:
1. K. Gąsior, Funkcjonowanie noo-psychospołeczne i problemy psychiczne Dorosłych Dzieci Alkoholików, wydawnictwo Difin, 2012r.
2. M. Szpitalak, R. Polczyk, Samoocena. Geneza, struktura, funkcje, metody pomiaru. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2015r.,