“Esencją wysokiej samooceny jest zaufanie do własnego umysłu oraz przekonanie, że zasługujemy na szczęście.”
Zaufanie do własnego umysłu jest związane z wiarą we własną sprawczość w życiu i podejmowaniem działań w celu zrealizowania swoich celów. W momencie niepowodzeń wiara taka stanowi ochronę dla poczucia własnej wartości oraz dla motywacji do podejmowania kolejnych działań.

Szczęście jest tym do czego dąży większość ludzi w swoim życiu, przy czym każdy rozumie je na swój sposób. Przekonanie, że zasługuję na szczęście przyczynia się do dążenia do niego i budowania relacji opartych na zaspokojeniu tej potrzeby. Osoba szczęśliwa ma tendencję do dzielenia się tym stanem z innymi osobami i w przypadku negatywnych reakcji otoczenia jest skłonna do korzystania z dojrzałych mechanizmów obronnych, czyli z poczucia humoru. Dzięki temu łatwiej radzi sobie z trudnymi sytuacjami życiowymi i toksycznymi relacjami.

Fundamentalnym przekonaniem związanym z poczuciem własnej wartości jest również odczucie zasługiwania na miłość. Miłość rozumiana nie jako stan literackich, romantycznych uniesień wobec jednego podmiotu, ale jako pozytywny, ciepły i miły stały stan wewnętrzny, wpływający na samopoczucie i przyjazne, dobrze funkcjonujące relacje z otoczeniem. Inaczej zachowuje się osoba, która wierzy, że tak jest, a inaczej osoba pozbawiona poczucia miłości do siebie samej i do innych ludzi. Osoba mająca deficyt miłości, czyli będąca w permanentnym braku podejmuje decyzje i działania wynikające z tego odczucia. Brak troskliwej, opiekuńczej miłości w dzieciństwie może rzutować na poczucie własnej wartości w relacjach w dorosłym życiu. Brak przykładów okazywania miłości w związkach, przenosi się na niedobory w umiejętności tworzenia szanujących, bliskich, związków w dorosłym życiu. Nie musi być to uświadomione przekonanie, wystarczy, że dziecko miało deficyt okazywania pozytywnych uczuć w dzieciństwie. Najwięcej dysfunkcyjnych schematów potwierdzających, że nie zasługuje się na szczęście realizuje się z poziomu samooceny utajonej.

Do kolejnych aspektów poczucia własnej wartości zaliczamy akceptację siebie, świadomość, poczucie odpowiedzialności za siebie, swoje uczucia i czyny, poczucie skuteczności i celowości życia, asertywność, prawość.

”Akceptacja siebie jest odmową bycia swoim wrogiem” Osoba czująca, że zasługuje na miłość i szczęście ma wyższy poziom akceptacji dla siebie takim jakim jest wraz ze swoimi silnymi i słabymi stronami. Akceptacja siebie nie oznacza rezygnacji, czy pasywności wobec swoich słabych stron. Akceptacja siebie jest punktem wyjścia do możliwości zmiany tego co chce się zmienić w sobie czy w swoim życiu. Brak takiej akceptacji może z czasem przejść we wrogość wobec siebie i działania destrukcyjne z tym związane. Osobom nie akceptującym siebie, trudniej przyjąć krytykę ze strony otoczenia, mają niższą odporność na negatywne bodźce i zaczyna siebie oceniać przez pryzmat negatywnego nastawienia do siebie. W rodzinach z problemem alkoholowym dziecko może spotykać się z odrzuceniem swoich uczuć i reakcji, przez problemy rodziców związane z uzależnieniem. Uczy się w ten sposób odrzucania samego siebie i wypierania własnego cienia. Brak akceptacji dla emocji dziecka, a w skrajnych sytuacjach karanie za nie, może prowadzić do ich zamrożenia lub ciągłej ucieczki przed ich odczuwaniem. Mechanizm karania przez rodziców za wrażliwość uczuciową, przenosi się często do dorosłego życia jako mechanizm samokarania, karania innych lub jako przekonanie, że zasługuje się na nieadekwatne kary. Akceptacja siebie oznacza też umiejętność wybaczania i odpuszczania sobie i pozwalania na popełnianie ludzkich błędów. Pozwala też na ciepłe życzliwe uczucia do samego siebie. Częstym paradoksem postawy akceptacji w terapiach jest, że to co negatywne, a zaakceptowane, nie staje się większe i silniejsze, ale przestaje mieć takie znaczenie i ma coraz mniejszy wpływ na daną osobę. Akceptacja przyczynia się do zmiany.

”Świadomość postrzegamy jako najwyżej zorganizowany przejaw życia”
Świadomość jako zjawisko i funkcja poznawcza człowieka jest wyjątkowa wśród innych gatunków na ziemi. Daje nam możliwość decydowania, wyboru oraz samookreślenia i plastycznego kształtowania siebie. Świadomość potrafi sama siebie rozwijać, poszerzać i pogłębiać. W wielu filozofiach taka świadomość jest określana Obserwatorem. Pozwala on na uświadomienie sobie własnej świadomości i ma kilka poziomów, które odkrywają się po poznaniu kolejnych warstw. Świadomość była i jest ceniona przez kultury Wschodu, które uznawały ją za element swojego rozwoju duchowego. Kultura zachodnia zaczęła ją rozwijać w celach terapeutycznych i używać narzędzi pozwalających na skorzystanie z jej atrybutów. Dzięki świadomości możemy pracować nad poczuciem własnej wartości i je zmieniać. Dzięki świadomości możemy też wpływać na własne emocje i postrzeganie przeszłości. Świadomość pozwala na refleksję i dostrzeżenie, że wiele osób posiada różne struktury poznawcze. Dzięki podobieństwom jest większa łatwość, natomiast konfliktowe różnice powodują dysonans w komunikacji nawet w tej samej rodzinie, wśród bliskich osób. Świadomość pozwala na weryfikację informacji oraz ocenę, które z nich są przydatne, prawdziwe, a które są zafałszowane, i które można zignorować.
Dorosłe dzieci alkoholików nie są skazane na bycie wieczne w nabytych wzorcach mechanizmów obronnych i zaniżonej samooceny. Dzięki świadomej pracy nad sobą na poziomie przekonań oraz emocji można zmienić siebie. Poczucie własnej wartości wzrasta, jeśli świadomość jest spójna z naszymi działaniami.

Odpowiedzialność za siebie buduje poczucie szczęścia i własnej wartości. Osoba dojrzała kojarzy się z odpowiedzialnością za siebie i umiejętnością przyjmowania odpowiedzialności za swoje wybory życiowe. Odpowiedzialność kojarzona jest też ze spójnością wewnętrzną oraz budowaniem swojego autorytetu w świecie. Pozwala na kontrolę nad aspektami życia, które temu podlegają. Można brać odpowiedzialność za swoje wybory, decyzje i działania, za swoją świadomość, komunikację z otoczeniem, za swoje odczucia i wartości, którymi się kierujemy w życiu.
Dorosłe Dzieci Alkoholików często biorą odpowiedzialność za swoją rodzinę, czyli sprawy i osoby, nad którymi tak naprawdę nie mają kontroli. W rolę takiej osoby odpowiedzialnej za problemy innych, wchodzą często bohaterowie rodzinni. Jest to wypalająca nadodpowiedzialność za osoby dorosłe i zdejmowanie z nich odpowiedzialności za samych siebie. Wyrządzając w ten sposób krzywdę sobie, można też wyrządzić osobie, która czuje się zwolniona z odpowiedzialności za swoje decyzje. Schemat takich relacji może z czasem powodować z jednej strony manipulacje i przerzucanie problemów na bohatera, z drugiej strony poczucie krzywdy i wyczerpania. Prowadzi to do zaniżenia poczucia własnej wartości i bezsilności.

Skuteczność nie jest stanem bycia lecz działania. “Dążenie do skuteczności to brak zgody na to, by zaakceptować bezradność jako stały i niezmienny warunek”. Osoby wierzące we własną skuteczność i realizujące ją w zgodzie ze swoimi wartościami i prawością budują systematycznie potencjał i kapitał poczucia własnej wartości. W momentach kryzysowych, trudnych mogą z niego korzystać, ponieważ procentuje on na przyszłość. Dorosłe dzieci alkoholików, z powodu sytuacji, w której się wychowywały, często mają poczucie, że nie są na tyle skuteczne, żeby sprostać większym wyzwaniom i celom. Stosują wtedy przeważnie mechanizmy obronne w postaci sublimacji i substytucji, nie rzadko w połączeniu z pozostałymi mechanizmami obronnymi.
”Żyć celowo to wykorzystywać własne zdolności do osiągania wybranych przez siebie celów” Dzięki skuteczności możemy realizować swoje cele życiowe, które są konstruktywne i mierzalne. Celem w życiu może być dobra, praca szczęśliwa rodzina, kondycja fizyczna, twórcze działania w zakresie intelektualnym lub kulturalnym. Osiągnięcie własnych celów wiąże się z zaplanowaniem i konkretnym działaniem na rzecz ich zrealizowania. Dorosłe dzieci alkoholików mają w sobie często poczucie niezasługiwania, które prowadzi do sabotowania swoich celów lub niszczenia już tych osiągniętych.

Asertywność oznacza postawę “Ja jestem OK – Ty jesteś OK” Osoba asertywna szanuje swoje przekonania, potrzeby, wartości oraz tym samym szacunkiem obdarza innych ludzi, nawet przy diametralnych różnicach. Czuje, że każdy ma prawo do istnienia. Osoba asertywna w sposób naturalny uznaje granice i prawa swoje i drugiego człowieka.
Przeciwieństwem asertywności jest postawa uległa lub agresywna. Osoba uległa będzie wchodziła w rolę ofiary i zawsze uważała, że nie jest w porządku. W ten sposób doprowadza do wyolbrzymiania poczucia winy i wstydu w sytuacjach, gdy osoba asertywna miała by reakcje adekwatne i stała by zawsze po swojej stronie.
Postawa agresywna związana jest z nadmiarem złości i obarczaniem innych odpowiedzialnością za siebie. Osoby agresywne mają tendencję do mylenia swoich zachowań z asertywnością i dążą do stawiania na swoim za wszelką cenę. Asertywność daje możliwość zachowania swojej integralności, granic oraz lepszej komunikacji z otoczeniem w codziennym życiu i sytuacjach dysfunkcyjnych.

Prawość oznacza postępowanie zgodnie z wartościami, które ktoś obrał jako właściwe dla swojego życia. Osoby, które postępują w sposób prawy wzmacniają swoje poczucie własnej wartości szacunkiem do siebie. W przypadku konfliktów wewnętrznych, jak to się dzieje u dorosłych dzieci alkoholików, trudniej jest zachować tę spójność i może dochodzić do obniżenia poczucia własnej wartości. Barometrem prawego postępowania jest występowanie poczucia winy lub wstydu. Wyjątkiem tutaj są osoby psychopatyczne, którzy nie posiadają takich odczuć jako barometru.
Istnieją też systemy wartości, które warto zmienić z autodestrukcyjnych i relatywizujących, na te oparte na wartościach i uczuciach wyższych.

Autodestrukcyjne i relatywizujące systemy wartości potrafią doprowadzić do postępowania w zgodzie ze sobą, jednak ich skutki są negatywne dla własnego życia i otoczenia. Osoba relatywizująca wartość bezpieczeństwa może doprowadzać do ciągłych konfliktów wierząc, że realizuje jakieś wartości związane z jej dogmatami, jednak ignoruje całkowicie fakty wskazujące na destrukcyjny charakter jej postępowania.
Odnoszenie się do wartości i uczuć wyższych pozwala na spójność i pozytywne skutki.

Wszystkie wyżej wymienione aspekty poczucia własnej wartości wpływają na nasze samopoczucie, kontakt ze sobą, relacje społeczne oraz umiejętność realizacji własnych celów. Wszystkie są ważne dla zbudowania poczucia własnej wartości.

Literatura:
N. Braden, 6 filarów poczucia własnej wartości, wydawnictwo Feeria